«ن وَالقَلَمِ»
«ن وَالقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ» «سوگند به قلم و آنچه مینویسند.»، اطلاعاتی در باب علم تعلیم و تربیت در اسلام، ایران و جهان«ن وَالقَلَمِ»
«ن وَالقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ» «سوگند به قلم و آنچه مینویسند.»، اطلاعاتی در باب علم تعلیم و تربیت در اسلام، ایران و جهان
حضرت عباس (ع) ؛ وفاداری و ایثار
شخصیت معنوی:
به تعبیر دین اسلام ، شخصیت انسان ها به تزکیه و تعلیم و سازندگی دو نیروی جاذبه و دافعه است.
اگر این دو نیرو متوقف شود ، انسان در سراشیبی سقوط قرار می گیرد چرا که تعالی و تکامل انسان به این دو نیرو وابسته است.
- دفع عوامل و زمینه های سقوط مانند خوددداری از ارتکاب به گناهان
- جذب فضایل و ارزش های اخلاقی مانند علم ، عمل صالح و آراسته شدن به خصلت های نیکو
انسان ها با نیروی تقوا ، روح پاک خود را از موانع رسیدن به کمال یعنی گناهان دور کرده و آن را با فضیلت های اخلاقی زینت می دهند تا نور الهی و ملکوتی در همه وجودشان متجلی شده و هر چه بیشتر به هدف اصلی خلقت که همان بندگی خدا و دستیابی به تکامل است برسند.
بنابراین روشن می شود که کمالات و ابعاد وجودی حضرت عباس (ع) ناشی از برخورداری از ارزش های والای انسانی و دوری از گناه و مملو از عبودیت خالصانه در پیشگاه خدا و تواضع در برابر بندگان خاص الهی مانند امیرالمرمنین (ع) و برادرانش امام حسن و حسین (علیهم السلام) است.
این ابعاد وجودی یعنی : فداکاری و ایثار ، شجاعت و دلاوری ، رشادت جسمی و روحی ،تقوای الهی ، جوانمردی که همه و همه به خاطر شایستگی آن حضرت بود و به همین دلیل وجود مبارکش سرشار از القاب و کنیه های پسندیده است که هر کدام بیانگر بخشی از ابعاد درخشان شخصیت اوست.
کنیه ها
- ابوالفضل
مشهورترین کنیه حضرت عباس(ع)، ابوالفضل است که نشان از فضیلت های بی شمار او در عرصه های مختلف زندگیش دارد .
مورخان نقل کرده اند: نامیده شدن او به ابوالفضل، به دو علت بوده است:
- داشتن پسری به نام فضل
- زندگی سرشار از فضیلت آن حضرت ، زیرا ابوالفضل یعنی پدر فضیلت ها
که به نظرمی رسد که علت دوم، مناسب تر باشد.
- ابوالقاسم
جابربن عبدالله انصاری در زیارت اربعین، خطاب به حضرت عباس(ع) گفته است:« السلام علیک یا اباالقاسم !السلام علیک یا عباس بن علی !» (1)
- ابوالقربه
یکی دیگر از این کنیه ها ، که دلاوری و مردانگی در آن جلوه گر است ابوالقربه می باشد که حکایت از شکافتن سینه سپاه دشمن در رسیدن به آب شریعه برای سیراب کردن کام تشنگان دارد.
القاب
- قمر بنی هاشم
حضرت عباس(ع) از زیبایی ویژه ای برخوردار بود و به خاطر صورت و سیرت زیبا و قامت رعنا و رشیدش او را « ماه خاندان بنی هاشم و قمر بنی هاشم» می خواندند.
- باب الحوائج
این مقام و لقب «باب الحوائج» را خداوند به حضرت عطا فرمود و وجود عظیم او را شایسته این لقب دانست.
توسل به حضرت نیز موجب رواشدن حاجات است؛ زیرا پذیرش شفاعتش در درگاه خداوند، قطعی است. او وسیله ای است برای تقرب به درگاه الهی و سالیان طولانی ،شیعه و سنی و مسلمان و غیر مسلمان دست دعا و چشم امید به سوی او داشته، از کرامات او گفتنی های فراوان دارند.
نویسندگان، عالمان و محققان بسیاری، در این باره کتاب ها نوشته اند. (2)
- طیار
«طیار» لقبی است که امام سجاد(ع) ، عموی خود را بدان ستود و جلوه ای دیگر از حضرت ابوالفضل(ع) را آشکارکرد.
۴- سقّا
منصب سقایت و آب رسانی به تشنگان، یکی از زیباترین برنامه ها و خدمات اسلامی ، انسانی است.
یکی از کارهای مهم حضرت عباس(ع) سقایت بود. حضرت ابوالفضل(ع) این لقب را از پدرش علی(ع) و در جنگ بدربه دست آورد زمانی که با شجاعت به کنار چاهی که نزدیک دشمن بود، رفت و از آن برای مسلمانان آب آورد. (3)
وی در واقعه کربلا از مدینه تا مکه و از مکه تا کربلا ، مسئول آب رسانی به کاروان امام حسین(ع) و حیوانات آنها بود.
با توجه به اینکه همراهان امام حسین(ع) در آغاز، بیشتر از هزار نفر بودند، با افزودن حیواناتشان، می بینیم که تأمین آب برای آنها کار بسیار مهمی بوده که حضرت انجام می داده است.
- علمدار
این نشان پر افتخار ، به دارنده پرچم و بیرق لشکر داده می شود که نمایانگر انسجام سپاه و استمرار مبارزه علیه دشمن داشت. و این مهم به عهده ابوالفضل العباس (ع) بود.
- الشّهید
حضرت ابوالفضل(ع) به راستی ، شایسته عنوان عمیق شهید و شهادت است چرا که به تمام امتیازات شهادت نائل شد .
امام سجاد (ع) وقتی به کنار پیکر مطهر ابوالفضل (ع) آمد، خطاب به او فرمود:« و علیک منّی السّلام من شهیدٍٍ مُحتسبٍ؛ ای شهید مخلص راه خدا، سلام من بر تو باد!»
- عبد صالح
این لقب به معنی بنده نیکوکار خداوند از زیارتنامه حضرت عباس(ع) و از زبان امام صادق(ع) گرفته شده است.
- حامی الضّعینه
«ضعینه» به معنی هودج است ، یعنی حامی بانوان . کنایه از اینکه حضرت ابوالفضل(ع) حامی بانوان هودج نشین در سفر کربلا بوده است. در این سفر، حضرت از آنها نگهبانی می کرد و آنان در پناه چنین نگهبان نیرومند و شجاعی ، هیچ گونه نگرانی نداشتند. (4)
- المستجار
المستجار، یعنی پناهگاه. یکی از القاب حضرت ابوالفضل(ع این است که پناهی برای پناهندگان بود.
القاب دیگری که به حق به حضرت عباس(ع) نسبت داده شده عبارتند از :
- ظهرالولایه (پشتیبان ولایت و امامت)
- مُوثِر(ایثارگر)
- مُواسی (مواسات و برادری)
- واقی (نگهبان)
- ساعی (تلاشگر)
- باب الحسین(ع)
- سردار و پیشتاز
- البطل العلقمی (قهرمان نهر علقمه)
- فرمانده لشکر
- صدّیق ( بسیار راستگو)
- حامل اللّوا (پرچمدار)
- صابر، کسی که در تحمل همه سختی ها راه تا شهادت، شکیبا بود و احساساتش بر صبرش غلبه نکرد.
نکته مهم این که بیشتر القاب آن حضرت ، متأثر از شخصیت مقتدا و رهبرش امام حسین(ع) و به دلیل همراهی، پشتیبانی و یاری رساند به او در طول زندگی به خصوص در واقعه کربلاست.
این مسئله به دو جهت قابل تأمل است:
- قدرت رهبری امام، که توانست استعدادهای حضرت عباس(ع) را به ظهور رسانده و نتیجه تربیت و تعلیم امام علی(ع) را تجلی بخشد .
- تأثیر آموزش های مؤثّر از سوی امام حسین(ع) ، که از کودکی وی را همراهی نموده است به طوری که تسلیم او در برابر اراده امام، تصدیق بر ولایت امام و وفاداری اش نسبت به امام، همگی تشکیل دهنده نمادی بی نظیر از مرید بودن اوست.
او به جز حسین(ع) نمی شناخت و توحیدش را نیز در ارادت به حسین(ع) می یافت
وفاداری ؛ ویژگی ممتاز
وفاداری حضرت عباس(ع) او را برای همیشه در «تاریخ جوانمردان» ممتاز کرده است.
نقل شده است که: وقتی حضرت ابوالفضل(ع) ، سردار رشید دشت کربلا برای بار دوم به شریعه فرات وارد می شود تا برای تشنگان آب ببرد، در میان نهر آب که قرار گرفت«این واقعه عموماً به این شکل نقل شده است » هنگام برداشتن آب، تشنگی زیاد باعث شد که حضرت میل به خوردن آب کند. به همین علت،آب را با دست به دهان نزدیک کرد که بیاشامد؛ ولی یکباره به خاطر آورد که بچه های امام حسین(ع) تشنه اند وبا خود گفت: این، خلاف جوانمردی است که آنان تشنه باشند و من سیراب ، و آب را از دستان خود به زمین ریخت. اسب ایشان نیز از خوردن آب تا قبل از این اقدام حضرت، خودداری نمود. (5)
ولی آیا این تعریف در مورد جوانمردی و وفاداری آن حضرت صحیح است؟ آیا ممکن است عباس که سقایی را از کودکی تمرین کرده، اکنون دچارغفلت شده و دلیل مأموریتش را؛ حتی برای چند لحظه فراموش کند؟
باید دقت کنیم ، به یقین، انگیزه آب نخوردن ابوالفضل(ع) خیلی لطیف تر از آن است که تاکنون شنیده ایم.
تاریخ می گوید که: حضرت عباس (ع) وقتی وارد شریعه فرات شد، اسبش هم با همه تشنگی که داشت، ابتدا از خوردن آب خودداری می کرد. اسب، با هوش است و این حیوان خوب می فهمید که راکبش آب نمی خورد و فضا، فضای جنگ است؛ کشتار و شهادت را می دید و بر سیاق ذات هوشی اش حوادث راپیش بینی می کرد و می فهمید.
بنابراین رغبتی به خوردن آب از خود نشان نمی داد و در واقع، نوعی تعهد و احترام به راکب را از خود بروز می داد!
اسب می فهمید که نباید غفلت کند، حضرت باب الحوائج (ع) از سر وفاداری اش ، نه تنها غافلانه و از سر سهو ، بلکه از سر جوانمردی وقتی دید حیوانش ، حرمت گرفته و تشنگی را تحمل کرده، دست به زیر آب برد و آب را دست نزدیک دهان خود نمود تا حیوان فریب این حرکت را بخورد و درآسودگی آب بیاشامد.
و این، نکته سنجی حضرت ابوالفضل (ع) است که در تمامی زوایای حوادث، غفلت نکرده و در حساس ترین لحظات جای خالی و ناتمام باقی نگذاشته است. تنها در این صورت است که راز وفاداری حضرت عباس (ع) به عنوان بارزترین خصلت او آشکار شده و وجود مقدسش را برای همیشه عالم الگو قرار می دهد. (6)
گفتار ائمه معصومین علیهم السلام
- امام علی (ع) در شأن فرزندش حضرت ابوالفضل(ع) ، در آن هنگام که در بستر شهادت بود و او را طلبید و به سینه اش چسبانید، فرمود:« به زودی در روز قیامت، چشمم به وسیله وجود تو روشن می گردد!» (7)
- پیامبر اکرم (ص) به حضرت علی(ع) فرمود: به حضرت زهرا (ع) بگو؛ برای شفاعت و نجات امت چه داری؟ حضرت علی(ع) بعد از ابلاغ این پیام به حضرت زهرا (ع) چنین پاسخ می شنود: « ای امیرمؤمنان! دو دست بریده پسرم عباس(ع) برای ما در مورد مقام شفاعت،کافی است.» (8)
- امام حسین (علیه السلام) در شأن حضرت عباس(ع) گفتارهای متعددی دارد از جمله در عصر تاسوعا، امام به ابوالفضل(ع) فرمود:«برادرم! جانم به قربانت! سوار بر اسب شو و نزد دشمن برو و از آنها بپرس برای چه به اینجا آمده اند…» (9)
در این عبارت، امام حسین (ع) با عالی ترین تعبیر؛ یعنی «فدایت شوم»، محبت خود را به حضرت عباس(ع) ابراز می دارد که بیانگر اوج عظمت مقام حضرت عباس(ع) است.
- امام سجاد علیه السلام وقتی که روز سیزدهم محرم، همراه بنی اسد برای دفن پیکرهای مطهر شهیدان به کربلا آمد و در کنار بدن بی دست عمویش حضرت ابوالفضل (ع) قرار گرفت، در حالی که آن را می بوسید، فرمود: «ای ماه بنی هاشم! بعد از تو، خاک بر سر دنیا!» (10)
- امام صادق علیه السلام
فرازهای مهمی از زیارت نامه حضرت عباس(ع) از زبان امام صادق(ع) نقل شده است که ما به فراز آخر آن اشاره می کنیم:
« گواهی می دهم که تو ای عباس! در امر دینت هیچ گونه سستی نکردی و در برابر دشمن از مقاومت، باز نایستادی و به راستی با کمال بصیرت و اگاهی به صالحان نمودی و از پیامبران پیروی کردی.» (11)
- امام هادی علیه السلام
در فرازی از زیارت نامه امام هادی(ع)، از زبان آن حضرت خطاب هایی با این مضامین به حضرت عباس(ع) آمده است:
السلام علی ابی الفضل العباس ابن امیرالمؤمنین…؛ سلام بر ابوالفضل العباس پسر امیرمؤمنان علیه السلام:
آنکه با کمال مواسات، ایثار و برادری، جانش را نثار برادرش حسین(ع) کرد، آنکه دنیا را وسیله آخرت قرار داد،
خود را فداکارانه فدای برادر نمود، نگهبان دین و سپاه حسین(ع) بود، تلاشش بسیار برای آب رسانی به سوی لب تشنگان بود، آنکه دو دستش در راه خداوند متعال قطع شد.» (12)
غروب ماه بنی هاشم
در هفتمین روز محرم ، یزیدیان آب را بر سپاه امام حسین (ع) بستند و با نگاه پرمعنای امام به عباس، مأموریت تهیه آب برای خیمه ها به ابوالفضل (ع) واگذار شد. او به سمت نهر علقمه حرکت کرد و سران سپاه اموی را کنار زد. عمروبن حجاج با ترفندی شیطانی قصد سیراب سازی سقای تشنه لب حسین را داشت؛ اما شور حماسه ابوالفضل(ع) و عهد و پیمان او با امام (ع)، تمام حیله های دشمنان راخنثی کرد.
با همراهان و سپاهیان وارد شریعه شده و مشک های آب را به سوی امام حرکت داد. تمام تشنگان از دست سقای لب تشنه سیراب شدند .(13)
علامه مجلسی (ره) ماجرای شهادت حضرت ابوالفضل العباس(ع) را اینگونه نقل می کند:
عباس (ع) به طرف شریعه فرات روانه شد و در برابر جمعیت دشمن ایستاد، آنها را موعظه کرد و هشدار داد؛ ولی در دل سیاه آن کوردلان اثر نکرد. عباس(ع) نزد برادرش بازگشت و موضوع را گزارش داد. دراین هنگام فریاد العطش کودکان را شنید.
حضرت سوار بر اسب شد، نیزه و مشکی را برداشت و به طرف فرات حرکت کرد.
چهار هزار نفر نگهبان شریعه فرات، سر راه آن حضرت را بسته و آن حضرت را تیرباران کردند، حضرت عباس(ع) با شجاعتی کم نظیر بر آنها حمله کرد؛ به طوری که هشتاد نفر را کشت. بقیه پراکنده شده و عباس (ع) خود را به شریعه فرات رسانید.
حضرت، مشک را پر از آب کرد و بر شانه راستش نهاد و به سوی خیمه ها روانه شد، به امید آنکه آب را به لب تشنگان برساند. در راه بازگشت، شروع به رجزخوانی در میدان نبرد نمود که هر فرازی از آنها بیانگر عالی ترین درس های شجاعت، ایثار، وفاداری و اخلاص است.
نگهبانان شریعه به حضرت عباس(ع) حمله کردند. او نیز به آنها حمله و همچنان رجزخوانی کرد. در این هنگام ، شمشیر بر دست راست عباس (ع) فرود آمدو آن را قطع نمود. حضرت عباس(ع) شمشیر به دست چپ گرفت و در این حال رجزهایی خواند و به جنگ ادامه داد.
دراین میان شمشیر را بر دست چپ آن حضرت فرود آوردند که دست چپش نیز قطع شد. عجب اینکه، حضرت عباس(ع) همانند عمویش جعفر طیار، پرچم را به سینه اش چسبانید و با بازوان قطع شده آن را نگه داشت. در آن هنگام عمودی آهنین بر سرش زدند که آن حضرت از پشت اسب بر زمین افتاد. (14)
با عرض عذر و تقصیر به پیشگاه حضرت ولیعصر(عج) و ساحت مقدس حضرت عباس(ع) ، از درگاه خداوند متعال میخواهیم که به همه ما آگاهی کامل وتوفیق عطا فرماید تا از رشادت ها و پایداری حضرت ابوالفضل العباس(ع) و اخلاص او پیروی نموده و با الگو قرار دادن تقوا، انسانیت و معنویت حضرت عباس(ع)، عاقبت به خیری و سعادت دنیا و آخرت را به دست آوریم.
همواره برای رفع حاجات خود، وجود مقدس حضرت ابوالفضل(ع) را شفیع به درگاه خداوند قرار می دهیم، که بی تردید«شفاعت او» رد نخواهد شد و باب الحوائج است.
منابع:
1) مفاتیح الجنان، حاج شیخ عباس قمی، زیارت اربعین منسوب به جابر بن عبدالله انصاری
2) خصائص العباسیه، آیت الله کلباسی نجفی؛ زندگانی پرچمدار کربلا ، معارف مظفری؛ معجزات و کرامات حضرت عباس(ع)، آیت الله حاج میرزا هادی خراسانی ؛ پرچمدار نینوا، محمدی اشتهاردی؛ کرامات حضرت ابوالفضل(ع) ، سید علی حسینی قمی
3) اعلام الوری، ص ۱۹۲
4) پرچمدار نینوا، محمدی اشتهاردی ، ص ۷۶ و۷۷
5) منتهی الامال، ص ۴۵۵ و نفس المهموم، ص ۳۳۷
6) مروری بر سیره شخصیت حضرت ابوالفضل العباس (ع)، نشریه آزاد
7) معالی السبطین، ج ۱، ص ۴۵۴
8) همان، ص ۴۵۲
9) ترجمه ارشاد شیخ مفید، ج ۲، ص ۹۲
10) معالی السبطین، ج ۲، ص ۶۹
11) بحار الانوار، علامه مجلسی، ج ۱۰، ص ۲۷۷
12) همان ، ج ۴۵، ص ۶۶
13) انساب الأشراف، ج ۱
14) بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۴۰ و ۴۱ (با اندکی تصرف و تخلیص)
برای مشاهدۀ منبع این مطلب اینجا کلیک نمایید.
