بررسی نقش تربیت اخلاقی از دیدگاه پیامبراعظم (ص) درجهت تحقق وظایف فردی واجتماعی

سال اول، شماره دوم، بهار 1389، ص 97 ـ 116

زهرا بیات*

چکیده

تربیت اخلاقی فرآیند زمینه‌سازی و به کارگیری شیوه‌هایی برای شکوفا‌سازی، تقویت و ایجاد صفات و رفتارهای اخلاقی، و اصلاح و از بین‌بردن رفتارها و آداب غیراخلاقی در انسان است. بی‌تردید، اصلاح و تهذیب نفس در سعادت فردی و اجتماعی، و دنیوی و اخروی انسان نقش بسزایی دارد. بر این اساس، این تحقیق به بررسی نقش تربیت اخلاقی از دیدگاه پیامبر اعظم‌(ص) در جهت تحقق وظایف فردی و اجتماعی می‌پردازد.

در این پژوهش از روش بررسی اسنادی و کتابخانه‌ای، و تحلیل مباحث استفاده شده است. نتیجة کلی به دست‌آمده این است که تربیت اخلاقی از دیدگاه پیامبر اعظم(ص) در جهت تحقق وظایف فردی و اجتماعی، جامعة اسلامی را به سوی کمال و مصونیت در برابر سایر موانع و مشکلات و ناهنجاری‌ها رهنمون می‌شود. آنچه که انسان را به این کمال می‌رساند، تربیت اوست و در راستای تحقق یافتن فضایل اخلاقی و پرهیز از رذایل اخلاقی است تا بدین وسیله، انسان به کمال و سعادت الهی برسد.

کلید واژه‌ها: پیامبر اعظم(ص)، وظایف فردی، وظایف اجتماعی، تربیت اخلاقی.

روشهای آموزش و تربیت دینی در سیره عملی پیامبر اعظم(ص)

اشاره

در این نوشتار شیوه های آموزشی و تربیتی حضرت رسول اعظم(ص) مورد بحث قرار گرفته است. آنچه در این مقاله مورد نظر است نشان دادن شیوه های متنوع آموزشی و تربیتی حضرت در امر تعلیم و تربیت است شیوه هایی که هر کدام در جایگاه مناسب خود می تواند در امر تعلیم و تربیت مهم تلقی گردد. شیوه های مورد بحث عبارتند از: آموزش به روش غیرمستقیم، آموزش به شیوه تکرار، آموزش به شیوه عکس العمل مناسب، آموزش به شیوه پرسش و پاسخ، آموزش به شیوه تمثیل، آموزش به شیوه رفتاری نه تنها رهنمود گفتاری، آموزش به شیوه خطابه، آموزش به شیوه استفاده از وسایل کمک آموزشی، آموزش به شیوه عینی و تجربی، آموزش به روش نمایش خود عمل.

 

سیره عملی پیامبر اعظم(ص) در تعلیم و تربیت

 

مقدمه:

بدون تردید سازندگی درونی انسان و اصلاح و تهذیب نفس او در سعادت فردی و جمعی، دنیوی و اخروی او نقش بسزایی دارد. بطوریکه اگر انسان تمامی علوم را تحصیل کند و کلیه نیروهای طبیعت را مسخر خویش کند اما از تسخیر درون و تسلط برنفس خود ناتوان باشد از رسیدن به سعادت و نیل به کمال باز خواهد ماند. از این رو تربیت روحی و اخلاقی انسان در یک کلام«برنامه انسان سازی» برای هرجامعه ای امری بغایت جدی و حیاتی است.

با این وصف نگاهی به اوضاع جوامع بشری، نشان میدهد که آنچه قبل از همه بدست فراموشی سپرده شده است، تربیت اخلاقی و معنوی انسان است. تمامی نابسامانی های موجود در سطح  بین المللی و گرفتاریهای روزافزون آن،همگی ناشی از غفلت انسان از امر «تربیت» و  سازندگی روحی و اخلاقی خودش است.

انسان ظاهراً متمدن امروزی نیک می داند که در عرصه تسلط بر خود و امیال و کششهای ناموزون خویش کمترین توفیقی بدست نیاورده است ولی هرگز این شکست بزرگ و اساسی را به روی خود نمی آورد و چنان وانمود می کند که گوئی فاجعه ای بوجود نیامده و چیزی از دست نرفته است. اما در این میان برهیچکس پوشیده نیست که در این تمدنهای ظاهر فریب آنچه قبل از همه بدست فراموشی سپرده شده است همانا «انسان» و فضایل و کرامات انسانی است. حال قصد داریم باتوجه به اوضاع و شرایط کنونی دنیا، اهمیت و ضرورت و فوریت تعلیمات اخلاقی دین مبین اسلام و بخصوص آشنایی با سیرۀ اخلاقی و تعلیم و تربیتی پیامبر بزرگوار اسلام که الگوی کامل اخلاقی است بیش از پیش احساس می شود . بنابراین در این مقال تلاش شده است با پرداختن به سیرۀ تربیتی پیامبر اعظم(ص) گامی مثبت در جهت بسط و گسترش و احیای ارزشهای اصیل اخلاقی و سیرۀ عملی آن حضرت در ابعاد مختلف رفتار مربیان و متربیان جامعه اسلامی مان را با آن هماهنگ ساخته و با الگو گرفتن و قراردادن خود متربیان جامعیت نظام تربیتی اسلام را جامه عمل بپوشانیم.

چکیده:

از آنجاکه انسان موجودی پیچیده و ماهیت از اوئی و بسوی اوئی دارد و ابعاد وجودی وی از خاک و معنی مرکب شده است. این پیچدگی انسان بدون شک نیازمند توجه خاص و همه جانبه به ساختار خلقت را می طلبد از این رو تربیت روحی و اخلاقی و در یک کلام برنامه انسان سازی به عنایت جدی است. ما در دوره ای زیست می کنیم که تمدنهای ظاهر فریب انسان را به سمت انحراف و سرآب سوق می دهد و آثار و تبعات آن زمینه ساز سقوط اخلاقی و حاکمیت بی بند و باری و افسارگسیختگی را موجب شده است.

لذا برای رهایی از حاکمیت انحطاط و تسلط و اغراض و هوسهای شخصی و گروهی عده ای سودجو و نفس پرست انسان امروزی بیش از گذشته نیازمند الگوهای تمام عیار و جامع و مانعی است که به آن توسل و تبعیت نماید و عقل و منطق را پسند کند و حاکمیت دین و مروجان دینی را بپذیرد تا نور معنویت در دلهای وی ملکه گردد و براساس تعلیمات آنان به خودسازی و اصلاح و تهذیب نفس بپردازد تا به سعادت موعود نایل آید. شایسته آن دیدم که در این مقال با ارائه سیره عملی زندگی نبی مکرم اسلام (ص) در تمامی ابعاد و با تحصیل کمالات عالی انسانی(مکارم اخلاق) زمینه را برای تهذیب نفس(خودسازی) خویشتن و سایرین فراهم نمائیم. لذا قصد آن بوده است که برای احیای ارزشهای اصیل  با توسل به سیره نبوی اصول انسانی را که شرط لازم برای حیات جاودانه است بسط و گسترش دهیم.

تعلیم و تربیت از دیدگاه پیامبر اسلام

چکیده

امروزه بر تمام اندیشمندان و صاحب نظران ثابت شده است که تعلیم و تربیت پایه و اساس موفقیت هر ملتی است و اصولاً بدون تعلیم و تربیت صحیح هیچ کوششی در جامعه به ثمر نخواهد نشست . اگر جامعه اسلامی ما می خواهد مراحل ترقی را سریع و بی اشتباه طی کند ، باید با تاسی از گفتار و سیره ی عملی پیامبر اعظم (ص) و ائمه معصومین(ع) که بنیان گذاران تعلیم و تربیت  واقعی می باشند ، راه رشد و کمال را طی نمایند.

اینجانب با بضاعت علمی اندک خود سعی کرده ام از دریای بی کران تعلیم و تربیت اسلامی ، نکاتی را از منظر نبی مکرم اسلام (ص) مورد بررسی قرار دهم. برای این کار با استفاده از منابع علمی مکتوب ابتدا دو واژه «تعلیم» و«تربیت» را تعریف و سپس تفاوت بین آن ها را بررسی می نمایم تا مشخص شود که هدف از تعلیم و تربیت چیست و چه چیزی را می خواهیم بررسی کنیم؟ در ادامه به شرح دیدگاه پیامبر اسلام و نکات مورد توجه آن حضرت مثل: اخلاص، تربیت عملی، ملایمت و نرمش، انتخاب نوبت صبح برای تعلیم و تربیت، سئوال و پرسش و پرهیز از  مجادله، پرداخته ام و روش هایی که پیامبر اسلام (ص) برای تعلیم و تربیت از آن ها استفاده می کرد، مثل روش خطابه و موعظه، روش  اسوه ای، اعزام معلم به نقاط مورد نیاز، تشویق و تنبیه و... را بطور خلاصه بیان کرده ام و در پایان ضمن بیان چند حدیث کوتاه  از  زبان پیامبر در خصوص تعلیم و تربیت به نتیجه گیری از مباحث پرداخته ام تا اثبات نمایم که پیامبر اسلام همواره تعلیم و تربیت را مثل دو بال برای پرواز لازم می دانند که بدون یکی دیگری نیز  نمی تواند به تنهایی عامل خوشبختی افراد گردد.