تعلیم و تربیت در سیره امام رضا علیه السلام

سید کاظم روح بخش - کارشناسی علوم قرآنی و حدیث

 

دانلود پوستر تعلیم و تربیت در سیره امام رضا علیه السلام

چکیده :

آداب و روش های تعلیم و تعلم از مسائل مهم در حوزه آموزشی است که توجه و پایبندی به آن، راه رسیدن به اهداف آموزش و پرورش را هموار می سازد، اما این مهم با چالش هایی رو به روست. امام رضا علیه السلام به عنوان یک انسان کامل و ولی الله، احیا کننده همه صفات برجسته و شایسته اخلاقی بود. نگارنده بر این باور است که، می توان از سیره تربیتی امام رضا علیه السلام که دارای پشتوانه دینی است بعنوان الگو و مبنا در جهت رفع چالش های موجود و ایجاد راهکارهای مناسب از آن استفاده کرد. در این مقاله سعی شده با توجه به معارف دین مبین اسلام خصوصا سیره امام رضا علیه السلام به برخی نکات و روش ها از قبیل ویژگی های تربیت اسلامی و روش های تربیتی امام رضا علیه السلام و وظایف بین فراگیران و اساتید پرداخته شود. امام رضا علیه السلام به عنوان الگوی فکری و رفتاری مسلمانان، شیوه های تربیتی خاصی را مطرح نموده اند که لازم است جامعه دینی برای رشد و بالندگی افراد جامعه با این روشها و آداب تعلیم و تربیت آشنا بوده و از آن بهرمند شوند.

کلید واژه : علم، تعلیم و تربیت، سیره امام رضا علیه السلام، فراگیران، استاد

  

زندگانی و سیره عملی امام رضا(ع)

 

بى گمان دیده گشودن بر آفتاب کارى ناشدنى است،چونان که پریدن در آسمان بلند.

شناخت خدایى مردان برخاسته از بوستان عترت، نه براى هر بال بشکسته اى شدنى است ؛ چه آنان که بر آفتاب دیده گشوده اند جز سایه مژگان خویش ندیده و آنها که در آن آسمان پریده اند جز شکسته بالى خویش را نیافته اند.

با این همه شاید بتوان دیده بر پرتویى از آفتاب که بر زاویه اى تابیده است دوخت و در آن نشانها از حقیقت نور یافت که نور، همه یک گوهر است.

خلاصه‌ای از زندگی امام رضا(ع)

 

امام علی ‌بن موسی‌الرضا علیه‌السلام هشتمین امام شیعیان از سلاله پاک رسول خدا و هشتمین جانشین پیامبر مکرم اسلام می‌باشند. آن حضرت  در سن 35 سالگی عهده‌دار مسئولیت امامت ورهبری شیعیان گردیدند و حیات ایشان مقارن بود با خلافت خلفای عباسی که سختی‌ها و رنج بسیاری رابر امام رواداشتند و سر انجام مامون عباسی ایشان رادرسن 55 سالگی به شهادت رساند. دراین نوشته به طور خلاصه, بعضی ازابعاد زندگانی آن حضرت را بررسی می نماییم.
نام مبارک ایشان علی و کنیه آن حضرت ابوالحسن و مشهورترین لقب ایشان "رضا" به معنای "خشنودی" می‌باشد. امام محمد تقی علیه‌السلام امام نهم و فرزند ایشان سبب نامیده شدن آن حضرت به این لقب را اینگونه نقل می‌فرمایند :" خداوند او را رضا لقب نهاد زیرا خداوند در آسمان و رسول خدا و ائمه اطهار در زمین از او خشنود بوده‌اند و ایشان را برای امامت پسندیده اند و همینطور ( به خاطر خلق و خوی نیکوی امام ) هم دوستان و نزدیکان و هم دشمنان از ایشان راضی و خشنود بود‌ند".
یکی از القاب مشهور حضرت " عالم آل محمد " است . این لقب نشانگر ظهور علم و دانش ایشان می‌باشد. جلسات مناظره متعددی که امام با دانشمندان بزرگ عصر خویش, بویژه علمای ادیان مختلف انجام داد و در همه آنها با سربلندی تمام بیرون آمد دلیل کوچکی براین سخن است، که قسمتی از این مناظرات در بخش " جنبه علمی امام " آمده است. این توانایی و برتری امام, در تسلط بر علوم یکی از دلایل امامت ایشان می‌باشد و با تأمل در سخنان امام در این مناظرات, کاملاً این مطلب روشن می‌گردد که این علوم جز از یک منبع وابسته به الهام و وحی نمی‌تواند سرچشمه گرفته باشد. 

وحدت اسلامی در کلام امام رضا (ع)

 

  بررسی اندیشه های سیاسی امام رضا(ع)از آن جهت مهم است که علاوه بر رفع شبهات تاریخی، خط و مشی سیاسی امامان پیش از ایشان را نیز معلوم می سازد. تأسی به این سیره و اندیشه می تواند مسلمانان جهان امروز را در برابر سلطه بیگانه مصون و رهنمون گردد.

وحدت
امامان معصوم «اسلام تجسم یافته»اند و اصولاً در تفکر اسلامی، امام، «انسان مطلوب» خداست. امام، ترازوی ارزیابی انسانها و میزان اندیشه، و اخلاق و رفتار آدمی است. اندیشه ها، آرمانها، اخلاق و برنامه ها و رفتار امامان اهل بیت(ع)سراسر ارزشی، حجت، راهگشا، کارساز، «حق» و بهترین گزینه برای اقتباس و اقتدا در زندگی فردی و اجتماعی است و انسان بدون شناخت و معرفت و اطاعت و بیعت آنان به کمال عرفانی و بهشت الهی نمی رسد. سیره و سخن امام هشتم در زمینه فریضه اتحاد اسلامی، که می تواند محور گرفتن حق را تسریع بخشد، یکی از این محورهاست.
حضرت رضا(ع)مومن را برپایه مدارا با مردم و صبوری بر مصائب تعریف می کند.
بدون تردید از مهمترین عوامل اصطکاک ها و اختلافهای اجتماعی آن است که برخی، رازداری لازم را نداریم. برخی، اصل مدارا و همگامی با مردم در موارد لازم را رعایت نمی کنیم و برخی، در برابر فشارها و تنگناهای اجتماعی و اقتصادی شکیبایی و صبوری نشان نمی دهیم.
آیا بسیاری از اختلاف های اجتماعی، مولود همین بگومگوهای زیادی نیست؟ این گونه رفتار اجتماعی در نگاه رضوی(ع) کاری منفور و مبغوض الهی و موجب سقوط اخلاقی و دوری از یکدیگر است.
عقل و ایمان، دو عامل بزرگ «اتحاد و برادری» است. درگیری ها، نزاعها، و اختلافهای اجتماعی مولود فاصله گرفتن بشر از عقل و ایمان است. در آموزه های رضوی، نکات ارزشمندی در زمینه عقل و ایمان و مبانی اتحاد اسلامی و اخلاق برادری وجود دارد.
روایتی از امام رضا(ع)درباره ویژگی های خردمندان و نشانه های خردورزی تصریح می کند: نگاه به جامعه از روی حسن ظن و اعتماد، زمینه دوستی، همکاری و اتحاد و برادری را فراهم می آورد. زیربنای فکری اتحاد اسلامی این گونه اندیشه ها و بینش های معنوی و اخلاقی است. امام رضا(ع)به جای آنکه دوست و دشمن را همیشه در بیرون زندگی فرد جستجو کند، نسبت به دوست و دشمن درونی هشدار می دهد و تأکید می کند که: « دوست هر کس، عقل او و دشمنش جهل و نادانی اوست.»
وقتی شخصی از امام رضا(ع)در مورد برترین بندگان خدا می پرسد: آن بزرگوار می فرمایند: برترین بندگان الهی آنهایند که وقتی رفتار نیکی داشته باشند، خوشحال گردند، و اگر کار بدی انجام دهند، استغفار کنند. وقتی به آنان نعمتی برسد، شکرگزار باشند و اگر با بلایی مواجه شدند، صبوری ورزند، و اگر خشمگین شدند، عفو کنند.
اصلاح «جهان بینی» و «اخلاق معاشرت» مهمترین نقش در ایجاد و اتحاد امت اسلامی دارد. امام هشتم، سخنان ارزشمند و گامهای بلندی در این دو موضوع دارند.

ترسیم مسیر سعادت اجتماعی
برای رسیدن به نقطه تعالی و رشدی که جامعه اسلامی را به این مرحله از اتحاد و انسجام نزدیک می سازد، یک اصل مهم و اساسی، می تواند کمک بسیاری به این مسأله نماید. ولایت، نقطه عطفی است که تمسک به آن زمینه این از هم گسیختگی را از بین برده و موجبات اتحاد و یکپارچگی امت اسلامی را فراهم می سازد.
با اشاره به حدیث سلسلة الذهب و اهتمام حضرت رضا(ع)به مسأله وحدت امت اسلامی می گوید: امام رضا(ع)در سفر تاریخی خود به نیشابور ضمن توجه به مسایل اعتقادی مردم و اشاره مستقیم به مسأله توحید برای دستیابی به امنیت روانی و داخل شدن در حریم امن الهی به ولایت به عنوان شرط ورود به دژ امن الهی اشاره می کند.
این درحالی است که حضرت رضا(ع)در آن سفر تحت شرایط سخت امنیتی و با عدم رضایت و به دستور حاکم وقت به بیان این سخنان ارزشمند پرداختند. این نشان دهنده عمق این حدیث شریف و نکات ارزنده ای است که امام در لوای این حدیث مد نظر داشتند. اشاره به مسأله ولایت یعنی ترسیم خط و سیر سعادت اجتماعی و حضرت رضا(ع)با گره زدن توحید و امامت، علاوه بر اینکه بر هر گونه حرکتهای انحرافی خط بطلان کشیدند، راهکار مهمی برای آینده جهان اسلام ترسیم نمودند تا در هنگامه اختلاف و افتراق بر گرد کسانی جمع شوند که حضورشان در کنار توحید معنا یافته و ولایتشان شرط پذیرفتن توحید است. این حرکت راهبردی امام در طول تاریخ، شیعه را بیمه کرد و جهان اسلام را به سوی بهره مندی از آیات و دستورات الهی در هنگام سرگشتگی رهنمون ساخت.