تعلیم و تربیت در نهج البلاغه

چکیده:

هدف از نگارش این مقاله، ارائه تصویری از نظام تعلیم و تربیت اسلامی به طور کلی وموضوع علم و تربیت از دیدگاه امام علی (ع) در نهج البلاغه است. در این راستا، برای بررسی صحیح و مفید مبحث «تعلیم و تربیت »، از دریای بیکران معارف الهی نهج البلاغه بهره مند خواهیم گشت و گرچه غور در این بحر عظیم و استخراج مرواریدهای درخشان آن غواص ماهری را باید، لکن:

آب دریا را اگر نتوان کشید

هم به قدر تشنگی باید چشید

در این مقاله که با روش کتابخانه ای تهیه گردیده سعی بر آن است که ضمن تعریف علم وتربیت،ویژگی ها ی تربیتی نظام اسلامی بررسی و سپس با استفاده از بیان فصیح و بلیغ امیر المومنین (ع)اهداف تربیت،آداب تعلیم وتعلم وشیوه های تربیتی مد نظر آن حضرت در پی خواهد آمد.امید است که مقبول نظر افتد.ارزش علم وعالم از یک طرف و وظیفه حاکمان جامعه،والدین، وبررسی تاریخ گذشتگان وتجارب آنان در زمینه تربیت از محور های بحث در این نوشتار می باشد.

کلید واژه : علم، تربیت، تعقل، تقوی، تاریخ، نظام اسلامی

تکریم ارباب رجوع در کلام حضرت علی (ع)

در دیدگاه حضرت علی (ع) خشونت و بدرفتاری با مردم و ستم بر بندگان خدا، جنگ با خدا تلقی می شود. حضرت در این خصوص در نامه معروف خود به مالک اشتر می نویسند:

"با خشونت نسبت به مردم، خود را در موضع جنگ با خدا قرار مده که تو را نیروی مقاومت در برابر نقمت (و قهر) او نیست و از بخشایش و مهربانی او (خالق یکتا) بی نیاز نیست، هرگز از گذشت و بخشایش (نسبت به رعیت) پشیمان مباش و از کیفر دادن، احساس شادی به خود راه مده و به هیچ وجه در هنگام غضب (که باعق رفتاری خشن و غیر منطقی می شود) شتاب مکن". یا در جای دیگر مالک را به انصاف با مردم دعوت می کند. انصاف در رابطه با مردم یعنی این که حق هر کی را به درستی ادا نمایی و حقوق انسان ها به طور کامل و به گونه ای مساوی رعایت شود.

چهره‏ دنیا در نگاه امام علی (ع)

هر مسلمانی با نگاه به برخی از کلمات قصار و حکمت های ،نامه ها و خطبه های  نهج البلاغه  و یا هر انسان آزاده و منصفی با مطالعه در تاریخ  به این میرسد که در آئینه‏ی پاک چشمان امام علی علیه‏السلام تنها جمال حق تعالی پیدا و در دل روشن و مطهر آن بزرگوار فقط حضور حضرت حق حاضر و ناظر بود. به همین دلیل می توان گفت ، هر چه غیر از خدا باشد در چشم و دل امام علی (ع) بی‏ارزشترین و خوارترین است، اگر چه دنیا باشد.

امام علی (ع) و مردم سالاری دینی

با تفاوت هایی که دموکراسی به معنی غربی وشرقی آن دارد اسلام نیز با قبول اصولی از دموکراسی پای بندی خود را به این روش درحاکمیت در اصل تشریع داشته و در دوره هایی عمل به آن نیز نموده است.

ادعای شیعه بر این است که شاخصه ها و ممیزاتی که دموکراسی مثل اعتبار رأی اکثریت ،آزادی،مساوات و برابری منشاء قدرت بودن مردم جزء مولفه های لاینفک دموکراسی به شمار می رود.

در حکومت مولای متقیان علی (ع) به شکل واقعی و غیر شعاری محور عمل بوده است .

بهتراست هرکدام از این موارد به صورتی جزئی مورد برسی قرار گیرد .

سعادت در اندیشه امیرالمؤمنین (ع)

 

سعادت یا نیک بختی ، نامی است که معمولا انسانها به مطلوب نهایی خود می دهند ؛ اما به رغم توافقی که در نامیدن مطلوب نهایی به سعادت دارند ، در تعریف آن بر عقیده نیستند . به گفته ارسطو ، گروهی آن را لذت و کامجویی می پندارند و گروهی شرف و حرمت اجتماعی ، و حکیمان را نظر پردازی و اندیشیدن به واقعیت های غایی می دانند .

افزون بر این ، گاهی یک شخص ، دیدگاههای مختلفی درباره سعادت می یابد ؛ مثلاً هنگام بیماری ، سعادت را سلامتی ، هنگام فقر و تنگدستی آن را پول و ثروت و . . .

می داند . اما دشواری شناخت سعادت ، نباید از تلاش برای درک آن باز دارد ؛ زیرا هر اقدامی بدون آن مانند تیر اندازی در تاریکی است ، که در آن امیدی به اصابت نیست .

از مسائل مهم و بحث انگیز درباره سعادت ، در فلسفه اخلاق جدید به ویژه در بحث از نظریه ارسطویی سعادت ، موضوع بسیط یا مرکب بودن آن است .