تغییرات سه دهه گذشته در نظام آموزشی ایران/ کدام بهتر بود؛ ۵-۳-۴ یا ۵-۳-۳-۱ یا ۶-۳-۳ یا ۳-۳-۳-۳ ؟

جامعه > آموزش - نظام آموزشی در ایران مانند هر کشور دیگری دچار تغییرات فراوانی شده است اما آیا این تغییرات سبب بهتر شدن آن شده است؟

زهرا تالانی: آموزش و پرورش به سبک جدید که در آن مدرسه، معلم و کلاس درسی باشد از حدود 150 سال پیش در کشور شکل گرفت،قبل از آن دانش آموزان در مکتب خانه یا مسجد تنها خواندن و نوشتن یاد می گرفتند اما در شیوه جدید آموزش، قرار شد که مهارتهایی هم به دانش آموزان آموخته شود. از آن زمان تاکنون آموزش و پرورش ما تغییرات فراوانی با هدف بهتر شدن پیدا کرد اما هربار منتقدانی هم داشت. به طوریکه الان کارشناسان آموزشی معتقدند نظام آموزشی ما هیچ مهارتی را به دانش آموزان یاد نمی دهد و بیشتر بر حفظیات استوار است.

به اعتقاد اکثر آنها، الان مشکل نظام آموزشی ما 6 ساله بودن یا نبودن دوران ابتدایی نیست بلکه مشکل در عدم آموزش مهارت به دانش آموزان است چون سیستم آموزشی کشور سبب شده دانش آموزان و دانشجویان فقط به فکر گرفتن مدرک یا نمره قبولی باشند، به همین دلیل یک شب مانده به امتحان یا در شب امتحان شروع به حفظ کردن محتویات کتاب درسی خود کرده و اگر همان سوال ها را یک هفته بعد از دانش آموز بکنید، او قادر به پاسخگویی به تمام سوال ها نیست.

کفاش معاون پرورشی وفرهنگی وزیر آموزش وپرورش درباره مشکلات نظام آموزشی کشور می گوید: مشکل از دوران ابتدایی شروع می شود که کودکان ما به جای تشویق شدن به خلاقیت، پرسش گری دچار چارچوبهای تعریف شده آموزشی می شوند و قوه خلاقه در آنها نابود می شود.

او در گفت وگو با خبرآنلاین می گوید: در آموزش مدرن، شناسایی استعدادها حرف اول را می زند و از همان دوران ابتدایی ، معلمان استعدادهای کودکان و هدایت آنها را به عهده دارند، اما در نظام آموزشی کشور ما، معلمان هیچ مسئولیتی در شناسایی استعدادها ندارند .

  
تغییرات نظام آموزشی

تا سال 1346 نظام آموزشی به دو دوره تقسیم می شد 6 سال ابتدایی و 6 سال متوسطه و سالها همین نظام آموزشی در کشور دایر بود.

علاءالدین کیا مدیرهماهنگی امور پژوهشی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش درباره تغییرات نظام آموزشی به خبرآنلاین می گوید: تغییر اساسی و بنیادین مقاطع تحصیلی به سبک آموزش فعلی در سال 1346 آغاز شد و نظام آموزشی 6 ـ 6 یعنی دو دوره ابتدایی و متوسطه به 5 ـ 3 ـ 4 یعنی پنج سال ابتدایی، سه سال راهنمایی و چهار سال متوسطه تبدیل شد.

این نوع نظام آموزشی پس از انقلاب تا سال 1370 در مدارس کشور اجرا شد.اما در سال 1370، شورای عالی آموزش و پرورش تصمیم گرفت تا دوره پیش دانشگاهی را از دوره متوسطه جدا کند. در این نظام آموزشی جدید که به «نظام جدید» معروف شد، دانش آموزان پنج سال ابتدایی، سه سال راهنمایی، سه سال تا دیپلم و یک سال دوره پیش دانشگاهی را می‌گذراندند تا بتوانند به دانشگاه راه یابند.

کیا می گوید: دانش آموزان در طرح نظام جدید باید برای ورود به پیش دانشگاهی امتحان ورودی می‌دادند و در صورت گرفتن نمره قبولی، می‌توانستند در این دوره شرکت و بعد در کنکور سراسری ثبت نام کنند.

اما پس از گذشت چند سال و کاهش جمعیت داوطلبان دانشگاهی، امتحان ورود به پیش دانشگاهی برداشته شد و دانش آموزان پس از دیپلم و در صورت علاقه می‌توانستند در این دوره هم شرکت کنند.

در این تغییر نظام آموزشی، در دو مقطع تحصیلی ابتدایی و راهنمایی تغییر ایجاد نشد و تنها دوره متوسطه تبدیل به ترمی واحدی و بعد سالی واحدی یا تفکیک دوره پیش دانشگاهی از مدارس متوسطه شد. در سال 1389 بار دیگر مراکز پیش دانشگاهی که در سال 1383 از مدارس متوسطه جدا شده بودند، به دوره متوسطه متصل شدند.

دلایل تغییر نظام آموزش

دلایل متعددی در آن دوران باعث شد که نظام آموزشی تغییر کند و دوره پیش دانشگاهی ایجاد شود؛ اما در آن زمان اعلام شد که در دهه ۷۰ تعداد دانش آموزان متوسطه از حدود 1.9 میلیون نفر به ۵ میلیون نفر و تعداد دانش آموختگان متوسطه از سالانه حدود ۲۸۰ هزار نفر به ۷۰۰ هزار دانش آموخته دیپلمه افزایش یافت. بنابراین بیش از ۸۰ درصد دانش آموختگان دیپلمه از ورود به دانشگاه باز می ماندند و به ناچار به بازار روی می آوردند بدون این که مهارت لازم را کسب کرده باشند.

تغییر به سبک قدیم

این نظام آموزشی هم در کشور دچار تغییراتی شد و در سال 1388 وزیر آموزش و پرورش دولت دهم، حاجی بابایی نظام آموزشی را به دو دوره 6 ـ 6 یعنی 6 سال دوره ابتدایی و 6 سال دوره متوسطه تقسیم کرد و حتی معاونت‌های جدید خود را بنا بر این طرح انتخاب کرد، به گونه‌ای که هم اکنون وزارت آموزش و پرورش دو معاونت ابتدایی و متوسطه دارد.اما این طرح هم پس از گذشت مدت کوتاهی تغییر کرد و اعلام شد که نظام آموزشی به سه دوره 6-3-3 تبدیل می‌شود. یعنی شش سال ابتدایی، سه سال راهنمایی و سه سال متوسطه.

وقتی تصمیم دوباره به تغییر نظام آموزشی گرفته شد، کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس اعتراض خود را اعلام کرد. آن زمان علی عباسپور تهرانی فرد، رئیس پیشین کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس گفت: ترس اصلی ما این است که در جریان اجرای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، به سرنوشت ناگوار یارانه ها دچار شویم. ما با اجرای این طرح در مهرماه سال 1391 مخالفیم. در جریان اجرای هدفمند سازی یارانه ها هم دولت به حرف نمایندگان گوش نکرد و نرخ بالای ارز، وجود نقدینگی بالا و آشفتگی اقتصادی فعلی نیز محصول همین بی توجهی به توصیه های کارشناسان و نمایندگان ملت است. به همین خاطر، دولت باید در اجرای این سند آموزشی به سخنان و مشورت های نمایندگان مردم گوش دهد.

عباسپور در ادامه به بی توجهی دولت به محتوای سند تحول آموزش و پرورش اشاره کرد و گفت: 6 سال پیش تصویب کردیم که معاونت پرورشی در مدارس احیا شود اما نه در دولت نهم و نه در دولت دهم ، این امر محقق نشده است. تبدیل مقاطع آموزشی به چهار دوره سه ساله، کاملا خلاف سند بنیادین آموزش و پرورش است، ما نگران هستیم با وجود این که شرایط آموزش زیربنایی،محتوایی و عمقی برای تعلیم فرزندانمان مهیا نشده است، این طرح نتواند نتایج ثمر بخشی داشته باشد.

در جدول زیر تغییرات سیستم نظام آموزشی در نیم قرن گذشته را می‌بینید؛

زمان	شیوه آموزشی
1346به قبل	شش سال ابتدایی ـ شش سال متوسطه
1346 به بعد	پنج سال ابتدایی ـ سه سال راهنمایی ـ چهار سال متوسطه
1370	پنج سال ابتدایی ـ سه سال راهنمایی ـ سه سال متوسطه ـ یک سال پیش دانشگاهی
1382	تبدیل دوره متوسطه از ترمی واحدی به سال واحدی
1388	اعلام برای تغییر نظام آموزشی به دو دوره شش ساله ابتدایی و راهنمایی
1389	اعلام دوباره برای تغییر نظام آموزشی به شش سال ابتدایی، سه سال راهنمایی و سه سال متوسطه

تعطیلی پنج شنبه ها

مهمترین موضوعی که در تغییر نظام آموزشی  زمان حاجی بابایی مورد مخالفت قرار گرفت، تعطیلی پنج شنبه در مدارس ابتدایی و بعد از آن هم در دوره راهنمایی و دبیرستان بود. نمایندگان کمیسیون مخالف این موضوع بودند اما حاجی بابایی اعلام کرد که در تمام دنیا مدارس 5 روز تعطیل هستند و یک روز به برنامه های فوق برنامه اختصاص دارد.

قرار بود پنج شنبه ها، مدارس تعطیل نباشد و دانش آموزان به اردوهای تفریحی و آموزشی و یادگیری مهارت بپردازند، اما عملا چنین نشد و در مدارس بسته شد، که مادران شاغل هم از این موضوع ناراضی بودند.

تغییر دوباره

با وجودی که الان کتب درسی به شیوه جدید تدوین، معلم ها و دانش آموزان هم تقریبا عادت کرده اند اما به نظر می رسد در دولت یازدهم ،شورای عالی انقلاب فرهنگی در حال بررسی تغییر دوباره نظام آموزشی است و شورای عالی آموزش و پرورش از اجرای نظام آموزشی 3 ـ 3 ـ 3 ـ 3 خبر می دهد.

فانی وزیر آموزش و پرورش هم مخالف این موضوع نیست. از سوی دیگر او در نظر دارد تا روز پنج شنبه را دوباره در مدارس احیا کند البته به شیوه خودش! فانی با بیان اینکه در روز بدون کتاب دانش‌آموزان به فعالیت‌های هنری یادگیری مهارت های زندگی می‌پردازند می گوید: کارگروهی از معاونت پرورشی آموزش و پرورش ،کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ،معاونت تربیت بدنی و معاونت ابتدایی ومتوسطه ،در حال بررسی این طرح است.

اما همزمان مخالفان این تغییر را خلاف سند تحول آموزشی در کشور دانستند و حاجی بابایی اعلام کرد شتابزدگی عبارت است از بیانی که منجر به شکست و پشیمانی شود و قابلیت اجرا نداشته و افکار عمومی هم پذیرای آن نباشد. نمونه شتابزدگی در گفتار مدیران فعلی را در خبر «لغو تعطیلی پنج‌شنبه‌ها» شاهد بودیم؛ در غیر قانونی اعلام کردن «مدارس نمونه» شاهد بودیم و در تأیید و تکذیب‌های خبرهای مکرر آماری شاهد بودیم.

علی زرافشان معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش در گفت و گو با تسنیم درباره این طرح چنین توضیح می دهد:‌ طبق طرح یک روز بدون کیف و کتاب قرار است دانش‌آموزان یک روز هفته را بدون کیف و کتاب در مدرسه حاضر شوند که این روز ممکن است 5شنبه یا سایر روزهای هفته باشد. بر اساس این طرح قرار است صرفا یک روز برای تمام دانش‌آموزان برای فعالیت‌های فوق برنامه اعلام نشود تا امکان مدیریت نیز آسانتر باشد و این طرح سال آینده به صورت آزمایشی در تعدادی از مدارس ابتدایی و متوسطه اول (راهنمایی) اجرا می‌شود.

معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش با اشاره به اینکه اگر مدرسه ظرفیت داشته باشد تمام دانش آموزان در روزهای 5 شنبه بدون کیف و کتاب به مدرسه می‌آیند و به برنامه‌های شاد و متنوع روی می‌آورند، گفت: در مدارس بزرگ که تعداد زیادی دانش‌آموز دارند و امکان آن وجود ندارد که تمام دانش‌آموزان در روز 5شنبه به مدرسه بیایند یک روز بدون کیف و کتاب در طول هفته توزیع می‌شود به عنوان مثال دانش‌آموزان کلاس اول ابتدایی یک روز در هفته یعنی شنبه‌ها بدون کیف و کتاب به مدرسه می‌آیند و لزوما تمام دانش‌آموزان روزهای پنج شنبه به فعالیت‌های پرورشی نمی‌پردازند.

تغییرات بی ثمر

غیر از اینها رییس پیشین کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس معتقد است: چه تفاوتی می کند دانش آموزان 12 سال درس بخوانند یا 10 سال؟ مهم این است که نتیجه این آموزش و آموختن کتابهای سخت درسی چه می شود چون دانش آموزان ما بدون هیچ مهارتی وارد بازار کار می شوند و انتظار بهترین کار با بهترین حقوق را دارند.

عباسپور تهرانی در این باره به خبرآنلاین گفت: به نظر من تا وقتی دانش آموزان ما نتوانند مهارت و تخصصی در مدرسه بیاموزند این تغییرات بی ثمر است و تنها نتیجه آن تقویت حفظ کردن دانش آموزان است. البته این کار ریشه ای است و باید معلمان در درجه اول آموزشهایی در این زمینه ببینند تا بتوانند آن را به دانش آموزان منتقل کنند.

آسیب شناسی تغییر نظام آموزشی

کارشناسان آموزشی و اساتید دانشگاهی همواره به نوع نظام آموزشی در کشور اشکالاتی را وارد می کنند. در جدول زیر نظر برخی از این کارشناسان آورده شده است:

نام	سمت	شرح اظهار نظر
ناصر فکوهی	استاد دانشگاه تهران	- نظامهای آموزشی از کودکان و نوجوانان "اطاعت" و "سر به زیری" و "آموختن" آنچه به آنها آموزش داده می‌شود را می‌خواهند، کودکان هم چنین کاری را به ظاهر انجام می‌دهند، اما در واقع هیچ یک از این موارد را در خود درونی نمی‌کنند. - اگر بخواهیم آموزش رسمی و غیر رسمی بتوانند مکمل یکدیگر بوده و ما را به جامعه‌ای بهتر و با رشد فرهنگی و بالاتر برسانند راه حل به هر چه بیشتر در جهان بودن و هر چه بیشتر تلاش برای درک این جهان پیچیده است که البته کار ساده‌ای نیست و اشکال تقلیل یافتگی اندیشه و زبان همواره می‌توانند با ایجاد شیفتگی یا با ایجاد خود شیفتگی شانس دست یافتن به چنین موقعیتهایی را از ما بگیرند.
شهلا اعزازی	جامعه شناس در حوزه آموزش و پرورش	- متاسفانه در سال‌های اخیر سایه کنکور بر مدارس و یادگیری چگونگی پاسخ دادن به سوالات کنکور بسیاری از کارکرد‌های آموزشی را زیر سوال برده است. هر چند که با این روش سنجش دانش‌آموزان موافق نیستم؛ اما به هر حال برای انتخاب دانش‌آموز باید معیاری وجود داشته باشد و با توجه به جمعیت میلیونی متقاضی ورود به دانشگاه امکان بررسی تک‌تک درخواست‌ها احتمالا امکان‌پذیر نیست. - احتمالا دانش‌آموزان دبستانی زمانی که به مرحله ورود به دانشگاه می‌رسند دیگر با مساله کنکور رو به رو نخواهند بود؛ بنابراین تغییری که به‌وجود آمده با توجه به برنامه‌ریزی‌های دراز مدت است که در آن پدیده کنکور وجود نخواهد داشت. - فرم و شکل در ساختار آموزش پرورش ما در سال‌های گذشته بارها تغییر کرده؛ اما هدف‌گذاری و محتوا کمتر مورد توجه بوده است.
علی اصغر کاکوجویباری	کارشناس آموزشی	- اجرای طرح ساماندهی زمان آموزش با نام تعطیلی پنج شنبه ها به شکلی که ده‌ها هزار مدرسه به روی اولیا و دانش آموزان بسته شود، فاقد وجاهت قانونی است. - حق هر دانش آموز و اولیاست که تقاضای حضور در فعالیت های روز پنجشنبه را دارا باشند. با تعطیلی پنج شنبه های مدارس پیامدهای ناگوار فرهنگی و تربیتی گریبانگیر خانواده ها و فرزندان می شود. - همزمان با تعطیلی پنج شنبه ها باید ارگانهای مختلف همچون صدا و سیما و وزارت ورزش و جوانان آمادگی خود را برای این تعطیلی و تولید برنامه های فرهنگی و پرکردن اوقات فراغت دانش آموزان اعلام کنند، چرا که با تعطیلی پنجشنبه ها ۳۲ تا ۴۰ روز به تعطیلی دانش آموزان اضافه می شود.

برای مشاهدۀ منبع این مطلب اینجا کلیک نمایید.