جایگاه عقل در تعلیم و تربیت اسلامی

 

 چکیده:

هدف این مقاله بررسی جایگاه عقل در تعلیم وتربیت اسلامی است . در این رابطه منابع معتبر اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است  .

بی شک جایگاه عقل در آموزه های دینی نقش بی بدیلی است ، که در کنار سایر جنبه های تربیتی ، می تواند در سعادت بشر تاثیر گذارباشد.                                                                        

جز با عقل ورزی وخرد ورزی نمی شود فلسفه زندگی را تفسیرنمود، ولازم است که با اندیشه در راستای قرب الهی حرکت نمود.

مقدمه:

بی شک یکی از نعمت های بزرگ خداوند به بندگانش نعمت عقل است تا بوسیله این نعمت،فرزندان ابوالبشر ،نسبت به سایر جانداران برتری یابند ،وراه تکامل ورسیدن به قرب الهی را طی نموده و  به سعادت دنیا وآخرت نائل شوند .تا کنون همه ما که مراحل مختلف تحصیلی را پشت سرگذاشته ایم در باب جایگاه عقل واستفاده از این نعمت الهی زیاد شنیده ایم اما اکثرا در مقام عمل تا چه اندازه توانسته ایم این مهم را دستاویز قرار دهیم سوالی است که باید مورد بررسی قرار بگیرد. البته جهت بررسی واهمیت جایگاه عقل در تعلیم وتربیت اسلامی شناخت درستی از تعلیم وتربیت وابعاد مختلف آن باید مد نظر قرار داد واصولا بدون توجه به ابعاد مختلف تربیتی به ویژه تربیت اسلامی نمی توان در مورد آن به یافته ها ونتایج علمی دست یابیم. دین مبین اسلام یکی از روشهای مهم دستیابی به تربیت دینی را در گرو اندسشیدن وبهره بردن از قوه عقلی عنوان می نماید ودر قرآن از عدم استفاده این نعمت الهی به بندگان خود هشدار می دهد که ((افلا تعقلون ، لعلکم تتفکرون، افلا یتذکرون، افلایتدبرون)). و در ادامه به ابعاد گوناگون عقل خواهیم پرداخت و دیدگاه اسلام را در این باره خاطر نشان خواهد شد .ضمن اینکه از تعلیم و تربیت بعنوان یکی از اهداف مهم این پژوهش نیز غافل نخواهیم شد وهمزمان به هردومقوله خواهیم پرداخت.                                                              

بخش اول: ویژگی های عقل

  1.معنی عقل:

واژه عقل از ((عقال)) است و عقال زانوبند شتر گفته میشود و از این جهت عقل نامیده میشود که بر سرکشی غرایز و هوسها بند می نهد(ِ میر محمود ساعی- اخلاق و تربیت اسلامی )ازآنچه گفته شد می توان نتیجه گرفت که استفاده از نحوه عقل به منظور دوری از افراط و تفریط در امور است. یعنی انسان به کمک این موهبت الهی چنان در زندگی گام بر خواهد داشت که نه بخاطر زیاده روی در نیکی ونه بد کاری دچار دردسر و گرفتاری نمیشود (لایستعان علی الدهر الا با لعقل (علی علیه السلام)جز با کمک عقل به مشکلات زندگی نمیتوان فایق آمد. حال وقتی از عقل بعنوان یک باز دارنده یاد میکنیم میتوانیم به این نتیجه برسیم که این جنبه حیات بشری تا چه اندازه در راستای تعلیم و تربیت صحیح اسلامی میتواند تاثیرگذار باشد بگونه ای که عدم استفاده از آن زاییده پلیدی و دور شدن از مسیر الهی و گرفتاری در گرداب حوادث است . ویجعل الرجس علی الذین لا یعقلون خداوند پلیدی را بر آنهایی که عقل خود را بکار نمی بندند قرار می دهد (یونس،آیه99 ) البته از واژه عقل معانی و تعابیر دیگری از جمله تمییز بین خیر و شر و.... نیز استفاده میشود که بدلیل اطاله کلام از ذکر آن خودداری می شود. 

2. تقسیم بندی عقل:                                                                                                          

بر طبق فرمایشات حضرت امیر المومنین علی (ع): العقل عقلان، مطبوع و مسموع ، و لا ینفع المسموع ما �%