امنیت اخلاقی از دیدگاه امام هادی(ع)

مقدمه

بر اساس تحقیقات پلیس انگلیس در هر شش تا بیست یک مورد خشونت علیه زنان انگلیسی در خانه صورت می‌گیرد. در این پژوهش که 28 سپتامبر 2000 انجام گرفت، بیش از 1300 پیام تلفنی درباره خشونت علیه زنان در خانه دریافت شد.

سالانه حدود یکصد هزار زن آسیب دیده از خشونت‌های خانگی در لندن برای دریافت کمک‌های پزشکی تلاش می‌کنند و هفده درصد از زنان آواره و بی خانمان نتیجه خشونت‌های خانگی هستند. الیزابت استانکو[1] «مدیر برنامه تحقیقاتی خشونت، در انجمن پژوهش‌های اجتماعی و اقتصادی انگلیس» معتقد است میزان واقعی خشونت‌های خانگی بر اساس گزارش‌های پلیس به دست نمی آید. به طور متوسط یک زن قبل از آنکه به پلیس مراجعه کند، 35 بار مورد خشونت و تعرض شوهر فعلی یا قبلی خود قرار می‌گیرد. مجله ساندی تایمز چاپ لندن، در یک گزارش نوشت: بیش از نیمی از زنان رده‌های بالای مشاغل حرفه‌ای و سی درصد از کارکنان امور اداری و دفتری در انگلستان و 77 درصد آنان در آمریکا با مزاحمت‌های مدیران و همکارانشان در محیط کار رو به رو هستند.[2] در طول قرن بیستم آمار طلاق هفتصد درصد رشد داشته است که بیشتر آن در دهه‌‌های پایانی این قرن رخ داده است. از هر پنج کودک آمریکایی که در سال 1986م به دنیا آمده‌اند ، سه نفر تا قبل از هیجده سالگی شاهد طلاق و جدایی والدین بوده‌اند.[3] بر اساس آمار، 75 درصد کودکانی که فاقد نیروی کافی عقلانی و روحی ‌اند، از پدر یا مادر الکلی هستند.کسانی که در حین انعقاد نطفه مست هستند، 35 درصد عوارض الکلیسم حاد را به فرزند خود منتقل می‌کنند.[4] جالب است بدانید که پنجاه درصد مرتکبین قتل، 8/77 درصد ضرب و شتم‌ها، 5/88 درصد سرقت‌ها و 8/88 درصد جرائم جنسی ، الکل مصرف کرده بودند و چهل درصد اطفال مجرم سابقه مصرف الکل داشته‌اند.[5]

حضرت عباس (ع) ؛ وفاداری و ایثار

شخصیت معنوی:

به تعبیر دین اسلام ، شخصیت انسان ها به تزکیه و تعلیم و سازندگی دو نیروی جاذبه و دافعه است.

اگر این دو نیرو متوقف شود ، انسان در سراشیبی سقوط قرار می گیرد چرا که تعالی و تکامل انسان به این دو نیرو وابسته است.

- دفع عوامل و زمینه های سقوط مانند خوددداری از ارتکاب به گناهان

- جذب فضایل و ارزش های اخلاقی مانند علم ، عمل صالح و آراسته شدن به خصلت های نیکو

انسان ها با نیروی تقوا ، روح پاک خود را از موانع رسیدن به کمال یعنی گناهان دور کرده و آن را با فضیلت های اخلاقی زینت می دهند تا نور الهی و ملکوتی در همه وجودشان متجلی شده و هر چه بیشتر به هدف اصلی خلقت که همان بندگی خدا و دستیابی به تکامل است برسند.

 بنابراین روشن می شود که کمالات و ابعاد وجودی حضرت عباس (ع) ناشی از برخورداری از ارزش های والای انسانی و دوری از گناه و مملو از عبودیت خالصانه در پیشگاه خدا و تواضع در برابر بندگان خاص الهی مانند امیرالمرمنین (ع) و برادرانش امام حسن و حسین (علیهم السلام) است.

 این ابعاد وجودی یعنی : فداکاری و ایثار ، شجاعت و دلاوری ، رشادت جسمی و روحی ،‌تقوای الهی ، جوانمردی که همه و همه به خاطر شایستگی آن حضرت بود و به همین دلیل وجود مبارکش سرشار از القاب و کنیه های پسندیده است که هر کدام بیانگر بخشی از ابعاد درخشان شخصیت اوست.

کنیه ها

- ابوالفضل

مشهورترین کنیه حضرت عباس(ع)، ابوالفضل است که نشان از فضیلت های بی شمار او در عرصه های مختلف زندگیش دارد .

مورخان نقل کرده اند: نامیده شدن او به ابوالفضل، به دو علت بوده است:

- داشتن پسری به نام فضل

- زندگی سرشار از فضیلت آن حضرت ، زیرا ابوالفضل یعنی پدر فضیلت ها

که به نظرمی رسد که علت دوم، مناسب تر باشد.

- ابوالقاسم

جابربن عبدالله انصاری در زیارت اربعین، خطاب به حضرت عباس(ع) گفته است:« السلام علیک یا اباالقاسم !‌السلام علیک یا عباس بن علی !» (1)

- ابوالقربه

یکی دیگر از این کنیه ها ، که دلاوری و مردانگی در آن جلوه گر است ابوالقربه می باشد که حکایت از شکافتن سینه سپاه دشمن در رسیدن به آب شریعه برای سیراب کردن کام تشنگان دارد.

القاب

- قمر بنی هاشم

حضرت عباس(ع) از زیبایی ویژه ای برخوردار بود و به خاطر صورت و سیرت زیبا و قامت رعنا و رشیدش او را « ماه خاندان بنی هاشم و قمر بنی هاشم» می خواندند.

- باب الحوائج

این مقام و لقب «باب الحوائج» را خداوند به حضرت عطا فرمود و وجود عظیم او را شایسته این لقب دانست.

توسل به حضرت نیز موجب رواشدن حاجات است؛ زیرا پذیرش شفاعتش در درگاه خداوند، قطعی است. او وسیله ای است برای تقرب به درگاه الهی و سالیان طولانی ،‌شیعه و سنی و مسلمان و غیر مسلمان دست دعا و چشم امید به سوی او داشته، از کرامات او گفتنی های فراوان دارند.

نویسندگان، ‌عالمان و محققان بسیاری، در این باره کتاب ها نوشته اند. (2)

- طیار

«طیار» لقبی است که امام سجاد(ع) ، عموی خود را بدان ستود و جلوه ای دیگر از حضرت ابوالفضل(ع) را آشکارکرد.

۴- سقّا

منصب سقایت و آب رسانی به تشنگان، یکی از زیباترین برنامه ها و خدمات اسلامی ، انسانی است.

یکی از کارهای مهم حضرت عباس(ع) سقایت بود. حضرت ابوالفضل(ع) این لقب را از پدرش علی(ع) و در جنگ بدربه دست آورد زمانی که با شجاعت به کنار چاهی که نزدیک دشمن بود، رفت و از آن برای مسلمانان آب آورد. (3)

وی در واقعه کربلا از مدینه تا مکه و از مکه تا کربلا ، مسئول آب رسانی به کاروان امام حسین(ع) و حیوانات آنها بود.

با توجه به اینکه همراهان امام حسین(ع) در آغاز، بیشتر از هزار نفر بودند، با افزودن حیواناتشان، می بینیم که  تأمین آب برای آنها کار بسیار مهمی بوده که حضرت انجام می داده است.

- علمدار

این نشان پر افتخار ، به دارنده پرچم و بیرق لشکر داده می شود که نمایانگر انسجام سپاه و استمرار مبارزه علیه دشمن داشت. و این مهم به عهده ابوالفضل العباس (ع) بود.

- الشّهید

حضرت ابوالفضل(ع) به راستی ، شایسته عنوان عمیق شهید و شهادت است چرا که به تمام امتیازات شهادت نائل شد .

امام سجاد (ع) وقتی به کنار پیکر مطهر ابوالفضل (ع) آمد، خطاب به او فرمود:« و علیک منّی السّلام من شهیدٍٍ مُحتسبٍ؛ ای شهید مخلص راه خدا، سلام من بر تو باد‌!»

- عبد صالح

این لقب به معنی بنده نیکوکار خداوند از زیارتنامه حضرت عباس(ع) و از زبان امام صادق(ع) گرفته شده است.

تدابیر امام حسن عسگری(ع) برای تداوم نظام ولایت

 آنچه درپی می آید بررسی اجمالی برخی از اقدامات امام حسن عسکری(ع(برای تداوم نظام امامت است که تقدیم خوانندگان عزیز می گردد .

مدت کوتاه حیات امام حسن عسکری(ع) به سه دوره تقسیم می گردد؛ تا چهار سال و چندماهگی و به قولی تا ۱۳ سالگی از عمر شریفش را در مدینه به سر برد. تا ۲۳ سالگی به اتفاق پدر بزرگوارش در سامرا می زیست و تا ۲۹ سالگی یعنی ۶ سال و اندی پس از شهادت امام دهم(ع) درسامرا ولایت بر امور و پیشوایی شیعیان را برعهده داشت.

حضرت امام حسن عسکری(ع) در یکی از پرتلاطم ترین ادوار تاریخ اسلام یعنی زمان حکومت خلفای عباسی دیده به جهان گشود و رهبری و هدایت جامعه اسلامی را برعهده گرفت. امام حسن عسکری(ع) درطی دوران عمر کوتاه خویش با سه نفر از خلفای عباسی معاصر بود که به ترتیب یک سال با خلافت معتز، یک سال با خلافت مهتدی و چهارسال با خلافت معتمد. این شش سال دقیقا مصادف بود با دوران امامت آن امام همام.

 ●شرایط بحرانی دوران امامت حضرت عسکری(ع)

در شرایط بحرانی و حساس آن دوران، حضرت امام هادی(ع) با درک ژرف و الهی خویش به صورت کتبی و شفاهی، شیعیان عصر خود را به پیروی و حمایت همه جانبه از فرزند گرامی خویش فرامی خواند، تا امت پس از شهادت قریب الوقوع ایشان دچار تفرقه، تشتت و گمراهی نشوند.

اهمیت این موضوع تا بدان پایه است که احادیث مربوط به جانشینی امام حسن عسکری(ع) بسیار متعدد و متواتر است.
هشتم ربیع الاول، شهادت آخرین نفر از سلسله پیشوایانی است که همگی پیش از امامت حضرت مهدی(عج) به شهادت رسیده اند و قطعا در این ۲۶۰ سال، فشارهای وارده بر ائمه اطهار(ع) روز به روز افزایش یافته و دوران امام حسن عسکری(ع) اوج این فشارها بوده است، چرا که پس از ایشان به اراده خداوند متعال آخرین نفر از سلسله هدایت بشری جهت محفوظ ماندن از تعدی ظالمانی که شهواتشان امیر سرزمین وجودشان بوده، از دیده ها پنهان شده و خورشید فروزان هدایت، پشت ابر رفته است. همین مسئله، دلالت بر اهمیت بررسی شرایط اجتماعی و سیاسی جامعه اسلامی، در زمان امام حسن عسکری(ع) دارد، چرا که در زمان ایشان، فشارهای واردشده بر جریان حق به سمتی پیش رفت که به غیبت حضرت مهدی(عج) منجر شد.

امام عسکری(ع) در سن ۲۲ سالگی و مانند دیگر ائمه پس از امام رضا(ع) که در سنین جوانی به امامت رسیدند، به امامت رسیده و از همان ابتدای دوران امامت، به دستور معتز عباسی خلیفه وقت در محله «عسکر» در شهر سامرا، به اجبار سکونت یافتند و تمام دوران امامتشان را تحت مراقبت شدید سیستم امنیتی و نظامی عباسیان بودند. به طوری که حضرت امام عسکری(ع) حتی نتوانستند جهت مشرف شدن به زیارت خانه کعبه، از محل اقامتشان خارج شوند، لذا ایشان تنها امام شیعیان هستند که در طول دوران حیات مبارکشان نتوانستند به حج مشرف شوند.

● تدابیر خاص امام عسکری (ع)

اهمیت تلاش برای تداوم نظام امامت در بستر صحیح خود و به دوراز جریان های انحرافی و سپردن این مسئولیت به امام بعدی در مقطع زمانی امام حسن عسکری(ع) دو چندان شده بود و طبعا تدابیر خاص امام (ع) را می طلبید که در ذیل به چند مورد از چاره اندیشی های مدبرانه امام (ع) در این خصوص اشاره می کنیم.


 

نگاهی گذرا به زندگانی امام باقر(ع)

 

مادر او حضرت فاطمه دختر امام حسن مجتبی (ع) است که مکنی به ام عبد‌الله یا ام‌ الحسن بود و با این ترتیب آن حضرت هم از جانب مادر و هم از جانب پدر فاطمی و علوی بوده است، لقب ایشان به دلیل دانش بیکران باقر یا باقر العلوم بوده است …

صدوق و طوسی در امالی خود روایت کرده‌ که رسول‌الله (ص) آن حضرت را باقر نامید و به جابر‌بن عبد‌الله انصاری فرمودند: « ای جابر زمان یکی از اولاد مرا که از فرزندان حسین است درک خواهی کرد، او هم نام من است و علم را با مهارت بسط میدهد و میشکافد، وقتی او را دیدی سلام مرا به او برسان».

*شخصیت اخلاقی:

در گفتار راستگو ترین و در دیدار گشاده رو ترین و در بذل جان در راه خدا بخشنده ترین و در اخلاق متواضع ترین مردمان بود.

از خوف خدا بسیار میگریست و هنگام مشکلات اهل بیت را جمع میکرد و با هم به ذکر و استغفار میپرداختند. قسمت عمده درآمد خود را در راه خدا انفاق می فرمود و خود مانند غلامانش در مزرعه کار می‌کرد.

در زهد و فضل و تقوی و آشنایی با رموز قرآن و سنت و تفسیر و احکام شرع سرآمد همگان بود …

علی بن عیسی اربلی در کتاب کشف الغمه و انب طلحه در مطالب السوول و سبط ابن جوزی در تذکره الائمه و سایر محدثین اهل سنت از عبد‌الله بن عطاء مکی روایت کرده‌اند که گفته است: علماء را نزد هیچکس حقیر تر از آن ندیدم که در محضر ابو جعفر محمد بن علی دیدم …

امام محمد باقر (ع) در مورد نمونه‌ای از اخلاق امام باقر روایت است که مردى از اهل شام در مدینه ساکن بود و به خانه ‏امام بسیار مى‏آمد و به آن گرامى مى‌‏گفت: «...در روى زمین بغض و کینه‌ا‏ى کسى را بیش از تو در دل ندارم و با هیچکس بیش از تو و خاندانت دشمن نیستم! و عقیده‌‏ام آنست که اطاعت‏ خدا و پیامبر و امیر مؤمنان در دشمنى با توست، اگر مى‌‏بینى به خانه تو رفت و آمد دارم بدان جهت است که تو مردى سخنور و ادیب و خوش بیان هستى!» در عین حال امام علیه السلام با او مدارا مى‌‌فرمود و به نرمى سخن مى‌‏گفت.

چندى بر نیامد که شامى بیمار شد و مرگ را رویا روى خویش دید و از زندگى نومید شد، پس وصیت کرد که چون در گذرد ابو جعفر «امام باقر» بر او نماز گزارد.

شب به نیمه رسید و بستگانش او را تمام شده یافتند، بامداد وصى او به مسجد آمد و امام باقر علیه السلام را دید که نماز صبح به پایان برده و به تعقیب نشسته است، و آن گرامى همواره چنین بود که پس از نماز به ذکر و تعقیب مى‌‏پرداخت؛ عرض کرد: آن مرد شامى به دیگر سراى شتافته و خود چنین خواسته که شما بر او نماز گزارید.

فرمود: او نمرده است... شتاب مکنید تا من بیایم.

پس برخاست و وضو و طهارت را تجدید فرمود و دو رکعت نماز خواند و دست‌ها را به دعا برداشت، سپس به سجده رفت و همچنان تا بر آمدن آفتاب، در سجده ماند، آنگاه به خانه‏ شامى آمد و بر بالین او نشست و او را صدا زد و او پاسخ داد، امام او را برنشانید و پشتش را به دیوار تکیه داد و شربتى طلبید و به کام او ریخت و به بستگانش فرمود غذاهاى سرد به او بدهند و خود بازگشت.

دیرى بر نیامد که شامى شفا یافت و به نزد امام آمد و عرض کرد: «گواهى مى‌‏دهم که تو حجت ‏خدا بر مردمانى.»

*اصحاب امام باقر (ع)

آوازه علوم و دانش امام باقر (ع) چنان اطراف و اکناف پیچیده بود که ملقّب به باقرالعلوم; یعنى شکافنده دانش ها گردید. در مکتب امام ابوجعفر باقر العلوم -که درود فرشتگان بر او - شاگردانى نمونه و ممتاز پرورش یافتند که اینک به نام برخى از آنان اشاره مى ‏شود:

1- ابان بن تغلب: او محضر سه امام - امام زین العابدین، امام محمد باقر و امام جعفر صادق علیهم السلام - را درک نمود .

ابان از شخصیت‌های علمی عصر خود بود و در تفسیر، حدیث، فقه، قرائت و لغت تسلط بسیاری داشت.

والایی دانش ابان چنان بود که امام باقر علیه السلام به او فرمود: در مسجد مدینه بنشین و به رای مردم فتوا بده، زیرا دوست دارم، مردم فردی چون تو را در میان شیعیان ما ببینند.

وحدت اسلامی در کلام امام رضا (ع)

 

  بررسی اندیشه های سیاسی امام رضا(ع)از آن جهت مهم است که علاوه بر رفع شبهات تاریخی، خط و مشی سیاسی امامان پیش از ایشان را نیز معلوم می سازد. تأسی به این سیره و اندیشه می تواند مسلمانان جهان امروز را در برابر سلطه بیگانه مصون و رهنمون گردد.

وحدت
امامان معصوم «اسلام تجسم یافته»اند و اصولاً در تفکر اسلامی، امام، «انسان مطلوب» خداست. امام، ترازوی ارزیابی انسانها و میزان اندیشه، و اخلاق و رفتار آدمی است. اندیشه ها، آرمانها، اخلاق و برنامه ها و رفتار امامان اهل بیت(ع)سراسر ارزشی، حجت، راهگشا، کارساز، «حق» و بهترین گزینه برای اقتباس و اقتدا در زندگی فردی و اجتماعی است و انسان بدون شناخت و معرفت و اطاعت و بیعت آنان به کمال عرفانی و بهشت الهی نمی رسد. سیره و سخن امام هشتم در زمینه فریضه اتحاد اسلامی، که می تواند محور گرفتن حق را تسریع بخشد، یکی از این محورهاست.
حضرت رضا(ع)مومن را برپایه مدارا با مردم و صبوری بر مصائب تعریف می کند.
بدون تردید از مهمترین عوامل اصطکاک ها و اختلافهای اجتماعی آن است که برخی، رازداری لازم را نداریم. برخی، اصل مدارا و همگامی با مردم در موارد لازم را رعایت نمی کنیم و برخی، در برابر فشارها و تنگناهای اجتماعی و اقتصادی شکیبایی و صبوری نشان نمی دهیم.
آیا بسیاری از اختلاف های اجتماعی، مولود همین بگومگوهای زیادی نیست؟ این گونه رفتار اجتماعی در نگاه رضوی(ع) کاری منفور و مبغوض الهی و موجب سقوط اخلاقی و دوری از یکدیگر است.
عقل و ایمان، دو عامل بزرگ «اتحاد و برادری» است. درگیری ها، نزاعها، و اختلافهای اجتماعی مولود فاصله گرفتن بشر از عقل و ایمان است. در آموزه های رضوی، نکات ارزشمندی در زمینه عقل و ایمان و مبانی اتحاد اسلامی و اخلاق برادری وجود دارد.
روایتی از امام رضا(ع)درباره ویژگی های خردمندان و نشانه های خردورزی تصریح می کند: نگاه به جامعه از روی حسن ظن و اعتماد، زمینه دوستی، همکاری و اتحاد و برادری را فراهم می آورد. زیربنای فکری اتحاد اسلامی این گونه اندیشه ها و بینش های معنوی و اخلاقی است. امام رضا(ع)به جای آنکه دوست و دشمن را همیشه در بیرون زندگی فرد جستجو کند، نسبت به دوست و دشمن درونی هشدار می دهد و تأکید می کند که: « دوست هر کس، عقل او و دشمنش جهل و نادانی اوست.»
وقتی شخصی از امام رضا(ع)در مورد برترین بندگان خدا می پرسد: آن بزرگوار می فرمایند: برترین بندگان الهی آنهایند که وقتی رفتار نیکی داشته باشند، خوشحال گردند، و اگر کار بدی انجام دهند، استغفار کنند. وقتی به آنان نعمتی برسد، شکرگزار باشند و اگر با بلایی مواجه شدند، صبوری ورزند، و اگر خشمگین شدند، عفو کنند.
اصلاح «جهان بینی» و «اخلاق معاشرت» مهمترین نقش در ایجاد و اتحاد امت اسلامی دارد. امام هشتم، سخنان ارزشمند و گامهای بلندی در این دو موضوع دارند.

ترسیم مسیر سعادت اجتماعی
برای رسیدن به نقطه تعالی و رشدی که جامعه اسلامی را به این مرحله از اتحاد و انسجام نزدیک می سازد، یک اصل مهم و اساسی، می تواند کمک بسیاری به این مسأله نماید. ولایت، نقطه عطفی است که تمسک به آن زمینه این از هم گسیختگی را از بین برده و موجبات اتحاد و یکپارچگی امت اسلامی را فراهم می سازد.
با اشاره به حدیث سلسلة الذهب و اهتمام حضرت رضا(ع)به مسأله وحدت امت اسلامی می گوید: امام رضا(ع)در سفر تاریخی خود به نیشابور ضمن توجه به مسایل اعتقادی مردم و اشاره مستقیم به مسأله توحید برای دستیابی به امنیت روانی و داخل شدن در حریم امن الهی به ولایت به عنوان شرط ورود به دژ امن الهی اشاره می کند.
این درحالی است که حضرت رضا(ع)در آن سفر تحت شرایط سخت امنیتی و با عدم رضایت و به دستور حاکم وقت به بیان این سخنان ارزشمند پرداختند. این نشان دهنده عمق این حدیث شریف و نکات ارزنده ای است که امام در لوای این حدیث مد نظر داشتند. اشاره به مسأله ولایت یعنی ترسیم خط و سیر سعادت اجتماعی و حضرت رضا(ع)با گره زدن توحید و امامت، علاوه بر اینکه بر هر گونه حرکتهای انحرافی خط بطلان کشیدند، راهکار مهمی برای آینده جهان اسلام ترسیم نمودند تا در هنگامه اختلاف و افتراق بر گرد کسانی جمع شوند که حضورشان در کنار توحید معنا یافته و ولایتشان شرط پذیرفتن توحید است. این حرکت راهبردی امام در طول تاریخ، شیعه را بیمه کرد و جهان اسلام را به سوی بهره مندی از آیات و دستورات الهی در هنگام سرگشتگی رهنمون ساخت.