جایگاه تعلیم و تربیت اسلامی در علوم انسانی

مقاله 10، دوره 13، شماره 27، تابستان 1392، صفحه 171-186   اصل مقاله (192 K)

نوع مقاله: مقاله علمی- پژوهشی

نویسندگان

محمدرضا نیلی احمدآبادی*

استادیار دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

چکیده در نظام آموزشی ما علوم انسانی، با وجود فرهنگ غنی اسلامی ـ ایرانی، کاستی‌های فراوانی دارد. علوم تربیتی که شاخه‌ای از علوم انسانی است، به دنبال پرورش انسان‌‌های مؤثر و کارآمدی است که استعدادهای آن‌ها شکوفا شده است. در تعلیم و تربیت اسلامی تربیت انسان کامل با بهره‌گیری از معارف دینی امکان‌پذیر است. موفقیت نظام‌های آموزشی، مستلزم توجه به آموزه‌های وحیانی است. از سوی دیگر یافته‌های بشری در علوم تربیتی نیز نباید مغفول واقع شود. در این رابطه به سه رویکرد تعلیم و تربیت اسلامی به منزلة نظام توصیفی، استنباطی و استنباطی ـ تأسیسی اشاره شده است تا نسبت علوم تربیتی با معارف وحیانی تبیین شود. در این مقاله موضوع علوم انسانی، انسان و ماهیت او که موضوع اصلی علوم انسانی است، نسبت بین علوم تربیتی و تعلیم و تربیت اسلامی و عناصر مهم آن بررسی می‌شود.

کلیدواژگان

کلیدواژه‌ها: علوم انسانی؛ علوم تربیتی؛ تعلیم و تربیت اسلامی؛ وحی

عنوان مقاله [English]

The Status of Islamic Education in Human Sciences

چکیده [English]

Human sciences have lots of deficiency in our educational system. Educational sciences as a part of human sciences, tried to educate efficient people who their talent have to actualize as a sign of god perfection in power. Paying attention to God Commandment is required to be succeed in this affair. In addition, consequences of scientific researches in educational sciences have to be considered. In this case, three Islamic educational approaches are specified. In this article, first we discuss about human sciences, human and its nature as a basic subject of human sciences, the relation between educational sciences and religious sciences. Then we explain the role of Education in sight of Islamic and classic sciences by specifying the fields of human sciences.

کلیدواژگان [English]

Keywords: Human Sciences, education, Revelation, Islamic Education

تعلیم و تربیت در سیره امام رضا علیه السلام

سید کاظم روح بخش - کارشناسی علوم قرآنی و حدیث

 

دانلود پوستر تعلیم و تربیت در سیره امام رضا علیه السلام

چکیده :

آداب و روش های تعلیم و تعلم از مسائل مهم در حوزه آموزشی است که توجه و پایبندی به آن، راه رسیدن به اهداف آموزش و پرورش را هموار می سازد، اما این مهم با چالش هایی رو به روست. امام رضا علیه السلام به عنوان یک انسان کامل و ولی الله، احیا کننده همه صفات برجسته و شایسته اخلاقی بود. نگارنده بر این باور است که، می توان از سیره تربیتی امام رضا علیه السلام که دارای پشتوانه دینی است بعنوان الگو و مبنا در جهت رفع چالش های موجود و ایجاد راهکارهای مناسب از آن استفاده کرد. در این مقاله سعی شده با توجه به معارف دین مبین اسلام خصوصا سیره امام رضا علیه السلام به برخی نکات و روش ها از قبیل ویژگی های تربیت اسلامی و روش های تربیتی امام رضا علیه السلام و وظایف بین فراگیران و اساتید پرداخته شود. امام رضا علیه السلام به عنوان الگوی فکری و رفتاری مسلمانان، شیوه های تربیتی خاصی را مطرح نموده اند که لازم است جامعه دینی برای رشد و بالندگی افراد جامعه با این روشها و آداب تعلیم و تربیت آشنا بوده و از آن بهرمند شوند.

کلید واژه : علم، تعلیم و تربیت، سیره امام رضا علیه السلام، فراگیران، استاد

  

ماهیت و قلمرو تعلیم و تربیت اسلامی

دکتر خسرو باقری

چکیده

سه نگرش در تعلیم و تربیت اسلامی وجود دارد. در نگرش نخست تعلیم و تربیت اسلامی به منزله نظامی توصیفی است که از طریق بررسی آثار دانشمندان مسلمان می‏توان بدان دست یافت. در نگرش دوم، نظامی استنباطی است که بر اساس آن، می‏توان با استفاده از متون دینی برای همه مسائل تعلیم و تربیت، پاسخی فراهم آورد. در نگرش سوم، تعلیم و تربیت اسلامی به منزله نظامی استنباطی ـ تأسیسی تلقی شده است که در آن برخی مسائل و مباحثِ مربوط به تعلیم و تربیت از متون اسلامی استخراج می‏شود و دسترسی به برخی موارد دیگر بر اساس روشهای تجربی و پیش‏فرض‏های دینی، انجام می‏گیرد.

در این نوشتار سعی برآن است که با عنایت به مطالب فوق، بااشاره‏ای کوتاه به ماهیت و تاریخچه تعلیم و تربیت اسلامی به منزله رشته‏ای دانشگاهی، روشهای تحقیق و دستاوردهای آن نیز مورد بررسی قرار گیرد.

واژه‏های کلیدی

تعلیم و تربیت اسلامی (نگرش‏های موجود در تعلیم و تربیت اسلامی)؛ تاریخچه تعلیم و تربیت اسلامی؛ روشهای تحقیق در تعلیم و تربیت اسلامی؛ رابطه تعلیم و تربیت اسلامی با سایر رشته‏های علوم تربیتی.

مقدمه

تعلیم و تربیت اسلامی با عرف علوم تربیتیِ رایج فاصله دارد و با آن غریب است.زیرا علوم تربیتی معاصر تا آنجا که در قلمرو علوم تجربی قرار گرفته، راه خود را از آیینها و ایدئولوژی‏ها جدا کرده و درپی آن بوده است که دانشی تجربی به دست دهد. حتی در حوزه اهداف و غایات تعلیم و تربیت نیز این‏گونه استغنا از آیینها و ایدئولوژی‏ها همچنان ادامه یافته زیرا رسیدگی به این امور، به طور غالب، برعهده فلسفه تعلیم و تربیت نهاده شده است.

اما در سرزمین ما و نیز برخی از کشورهای اسلامی، به دلیل نفوذ و غلبه اسلام در ساحت اندیشه و حیات مردم، سخن گفتن از نسبت میان اسلام و تعلیم و تربیت اهمیت ویژه‏ای یافته است. به موازات شکل‏گیری علوم تربیتی در تاریخ معاصر، در کشورهای اسلامی نیز تلاشی جهت سامان دهی میراث کهن اندیشه و فرهنگ اسلامی صورت پذیرفته، به گونه‏ای که بتوان از میان این میراث انبوه، سامانه‏ای در هیأت علوم تربیتی فراهم آورد و آن را پاسخی به نیازهای این کشورها در تعلیم و تربیت دانست. سخن گفتن از تعلیم و تربیت اسلامی، کم یا بیش حاکی از روی آوردن به چنین چالشی است.

در این نوشتار سعی برآن است که با اشاره‏ای کوتاه به ماهیت و تاریخچه تعلیم و تربیت اسلامی به منزله رشته‏ای دانشگاهی، روشهای تحقیق و دستاوردهای آن نیز مورد توجه قرار گیرد.

 

ویژگی‌های‌ تعلیم و ‌‌تربیت‌اسلامی‌

هنگامی که در کلام الهی از انسان به عنوان اشرف مخلوقات و جانشین پروردگار روی زمین یاد می‌شود و به فرشتگان برای سجده نمودن در مقابل این موجود امر می‌شود، این همه نشان‌دهنده کرامت و جایگاه آدمی است. این کرامت از یکسو به سبب دمیدن نفخه الهی در روح انسان و از سوی دیگر بهره‌مندی او از عطیه‌ای الهی به نام عقل است.
از نگاه شریعت اسلامی انسان مجموعه‌ای از استعدادهای بالقوه است که برای به فعلیت در آوردن این استعدادها و توانایی‌ها، نیازمند تعلیم و ‌تربیت‌ست. آنچه هدف تعلیم و ‌تربیت‌سلامی است حقیقت جویی و حصول رستگاری است و این مساله جز از طریق تعلم و تعقل در کنار تزکیه حاصل نمی‌شود. از نگاه اسلام رشد عقلانی به موازات رشد اخلاقی صورت می‌گیرد و به تعبیری این دو لازم و ملزوم یکدیگرند.همان‌گونه که اخلاق منهای علم، جهالتی بیش نیست، علم منهای اخلاق نیز حماقتی بیش نخواهد بود. همواره در کتب دینی و اخلاقی ما علم و اخلاق در کنار هم ذکر شده و مکتبی که بیشترین توجه را به فراگیری دانش نموده، هدف بعثت پیامبر خود را تکمیل مکارم اخلاق ذکر کرده است.
 

اصول تربیت از دیدگاه اسلام

چکیده

این مقاله، پس از تعریف اصل و بیان ضرورت آن در مباحث تعلیم و تربیت، به ویژگی های حاکم بر اصول تربیتی می پردازد، و سپس اصولی از قبیل: خدامحوری، تعبدمداری، متربی محوری، زندگی محوری، فردمحوری، عمل گرایی، اخلاق مداری، سعی محوری، اعتدال گرایی، محبت محوری، نظارت مداری، خوف و رجا، مرگ اندیشی، آخرت اندیشی و آرمان گرایی را مورد بررسی قرار می دهد و در پایان به دست آوردهای تربیتی این اصول می پردازد.

واژه های کلیدی: اصول تربیتی، تعلیم و تربیت اسلامی، اخلاق، فطرت، انسان شناسی.

مقدمه

وجود اصول و قواعد کلّی در مناسبات انسانی و مرجعیت آن برای تفسیر رفتارها آن چنان آشکار است که غالباً نیازی به بیان تشریحی آن وجود ندارد. بدیهی است که هیچ کنش و واکنش انسانی نمی تواند در خلأ و بدون ضابطه ای مشخص آغاز، و بی هدف پایان پذیرد. رفتارهای یکسان زیادی می توان یافت که خاستگاه واحدی ندارند؛ به منظور متفاوتی انجام می شوند و احتمالاً نتایج مختلفی نیز به بار می آورند.